توهم اشباع حرفه پزشکی!

توهم اشباع حرفه پزشکی جدیدا در بسیاری از داوطلبان این رشته به وجود آمده است که باعث تردید در تحصیل در این رشته بینظیر شده است که به دلایلی این مورد رد می‌شود که در ادامه به آنها می‌پردازیم. کمبود پزشک در کشور یکی از اصلی‌ترین مسائل نظام سلامت ایران است که مشکلاتی همچون تشکیل صف بیماران برای دریافت خدمات، کاهش کیفیت خدمات، محدودیت دسترسی به پزشک، افزایش خطای پزشکی و پرداخت‌های نامتعارف (زیرمیزی) و به‌تبع آن افزایش هزینه‌ها در نظام سلامت را به دنبال داشته است. البته مزیت تحصیل در رشته پزشکی همواره مورد توجه داوطلبان و خانواده های آنها بوده است.

مقایسه تعداد پزشکان به ازای جمعیت کشورهای مختلف

جمعیت پزشکان پیش از انقلاب اسلامی، کمتر از ۱۵ هزار نفر به ازای ۳۰ میلیون نفر جمعیت کشور بوده است؛ درحالی‌که امروز با جمعیت ۸۰ میلیونی ایران، تعداد پزشکانی که در کشور فعالیت می‌کنند حدود ۱۰۰هزار نفر هستند. با وجود این، لازم است، تعداد پزشکان به ازای جمعیت (سرانه پزشک) در ایران با کشورهای پیشرو در عرصه سلامت مقایسه شود تا بتوان با قطعیت گفت تعداد پزشکان در کشور کافی و حتی زیاد است یا خیر. در ایران، سرانه پزشک به ازای ۱۰۰۰ نفر جمعیت ۱٫۵۹ است. اما در بسیاری از کشورها این شاخص بیش از ۲ بوده و در کشورهای پیشرو در حوزه سلامت عموماً به ۳ تا ۴ پزشک به ازای هر ۱۰۰۰ نفر می‌رسد.

در بین بیست‌وچهار کشور آسیای میانه و آسیای غربی ایران در جایگاه هجدهم و بعد از کشورهایی مانند قطر، عربستان سعودی، عمان، کویت و فلسطین قرار دارد. هم‌چنین سرانه پزشکان متخصص به ازای ۱۰۰۰ نفر جمعیت در ایران حدود ۰٫۶ برآورد شده، درحالی‌که در کشورهای پیشرفته این شاخص بین ۲ تا ۳ است. که البته مهاجرت کاری پزشکان به کشورهای اروپایی در به وجود آمدن این آمار بی تاثیر نیست.

علاوه بر این، همین تعداد محدود پزشک هم عمدتاً در شهرهای بزرگ (به‌ویژه تهران) مستقر هستند و مردم ساکن روستاها (حدود ۲۰ درصد از جمعیت کشور) و شهرهای کوچک (حدود ۵۰ درصد از جمعیت کشور) شدیداً از مشکل کمبود پزشک و به‌خصوص پزشک متخصص رنج می‌برند. این افراد عمدتاً برای دسترسی به خدمات پزشکی راهی شهرهای بزرگ می‌شوند و با مشکلاتی از قبیل هزینه‌های زیاد رفت‌وآمد، صف‌های طولانی بیمارستان‌ها، نداشتن محل خواب و خیابان‌خوابی همراهان بیمار و … دست‌وپنجه نرم می‌کنند.

نسبت پزشکان عمومی به متخصص

سؤالی که پیش می‌آید این است که اگر واقعاً در کشور کمبود پزشک هست، پس چرا تعداد زیادی از پزشکان بیکار هستند و حتی تمایل به مهاجرت دارند؟ پاسخ این سؤال را باید در نسبت پزشکان عمومی به متخصص در ایران جستجو کرد. در ایران، بیش از ۶۰ درصد از کل پزشکان، پزشک عمومی هستند؛ درحالی‌که در کشورهای پیشرفته، این آمار کمتر از ۳۰ درصد است. به دلیل کم بودن ظرفیت پذیرش دانشگاه‌ها در مقطع تخصص و فوق‌تخصص، عمده پزشکان مجبورند به دوره عمومی اکتفا کنند و همین موضوع سبب بیکاری آن‌ها می‌شود.

البته باید توجه کرد بیکاری پزشکان عمومی عمدتاً در شهر تهران و کلان‌شهرها وجود دارد و هم‌چنان تعداد زیادی از روستاها و شهرهای کوچک از فقدان یا کمبود پزشکان عمومی رنج می‌برند. پس اشباع حرفه پزشکی  وجود ندارد. درواقع، مشکل اصلی این است که پزشکان به علت کمبود امکانات رفاهی حاضر به اقامت در روستاها و شهرهای کوچک نیستند و حتی طرح افزایش حقوق پزشکان مناطق محروم هم نتوانسته این مشکل را حل کند. باید اشاره کرد که آینده شغلی و بازار کار رشته پزشکی از همیشه بهتر است.

درمجموع می‌توان گفت مشکل کمبود پزشک در کشور و به‌خصوص شهرهای کوچک یکی از اصلی‌ترین مسائل نظام سلامت ایران است که پیامدهایی همچون تشکیل صف بیماران برای دریافت خدمات، کاهش کیفیت خدمات، محدودیت دسترسی به پزشک، افزایش خطای پزشکی و پرداخت‌های نامتعارف (زیرمیزی) و به‌تبع آن افزایش هزینه‌ها در نظام سلامت دارد. لذا یافتن راه‌حل و اقدام در جهت افزایش تعداد پزشکان باید یکی از اولویت‌های اصلی مسئولان این حوزه باشد.

افزایش تعداد پزشکان، نیاز فوری کشور

افزایش ظرفیت پذیرش دانشجویان پزشکی یکی از راه‌حل‌هایی است که در دولت یازدهم موردتوجه قرار گرفت؛ به گفته وزیر بهداشت، این ظرفیت ۳۰ درصد افزایش یافته است. اما این رویکرد باید همچنان ادامه داشته باشد و متوقف نشود. در صورت محدودیت منابع مالی برای توسعه آموزش رایگان، پذیرش دانشجویان (مازاد بر ظرفیت سابق) در ازای دریافت شهریه می‌تواند صورت گیرد تا بار مالی آن برای دولت به حداقل برسد. برای اینکه افراد با سطح اقتصادی پایین نیز از این آموزش‌ها، بهره‌مند شوند، دولت می‌تواند به دانشجویان وام با اقساط طولانی و بهره کم بدهد.

برای رفع مشکل کمبود پزشک در مناطق محروم نیز بهتر است با توجه به محدودیت منابع مالی، بومی‌گزینی دانشجویان پزشکی برای برخورداری از تحصیل رایگان به‌شرط خدمت طولانی‌مدت در مناطق محروم در دستور کار قرار گیرد. ضمن اینکه تأمین حداقل نیازهای معیشتی این دانشجویان طی دوران تحصیل، انتظارات درآمدی آن‌ها را در آینده کاهش داده و نیاز به پرداخت‌های نجومی برای ماندگاری پزشکان در مناطق محروم را برطرف خواهد کرد.