میزان مجاز سرقت ادبی در مقالات علمی

میزان مجاز سرقت ادبی در مقالات علمی همیشه باید مشخص باشد و از حدی به هیچ وجه نباید بالاتر برود در عین حال اینکه باید مقررات سرقت ادبی نیز رعایت شود. در این هیچ‌گونه شک و شبهه‌ای نیست که سرقت ادبی کلا کار ناشایستی است. اما ماجرا از این قرار است که گاهی در دنیای مقاله‌نویسی حرفه‌ای و علمی، این ماجرا یعنی سرقت ادبی به‌طور ناخواسته رخ می‌دهد اما میزان مجاز سرقت ادبی باید در نظر گرفته شود.

سرقت ادبی یا پلاجیاریسم از آن مشکلات گسترده‌ای است که در دنیای ژورنال‌های علمی و میان نویسندگان مقالات تخصصی و پژوهشگران بسیار رخ می‌دهد.

برخی از افراد به ویژه دانشجویان هستند که بنا به دلایل مختلف از جمله ضعف در توانمندی نگارش مقاله‌ کامل و صحیح، دست به دست‌برد زدن به آثار دیگران می‌زنند. تکلیف این دسته از افراد کاملا مشخص است و بی‌هیچ بحثی می‌توان گفت که به سرقت ادبی در واضح‌ترین شکل ممکن مشغولند.

اما ماجرا زمانی پیچیده می‌شود که حرکت ناخواسته‌ای از سوی نویسنده‌ای در یک مقاله در شمار مصادیق سرقت ادبی قرار می‌گیرد. اینجاست که باید دست به دامان راه‌کارهای مختلف رفع سرقت ادبی شد و کاری برای نجات مقاله خود از بهتان سرقت کرد.

اجازه بدهید که اصلا به تعریف میزان مجاز سرقت ادبی به شکلی دقیق‌تر بپردازیم تا مشخص شود که این عنوان چه موقع و چطور رخ می‌دهد. سپس درباره ابعاد مختلف آن مثلا راه‌کارهای رفعش و میزان مجاز آن در مقالات هم خواهیم گفت.

انواع سرقت ادبی را بشناسید

سرقت ادبی انواع مختلفی دارد. شناخت این موارد می‌تواند به شما کمک کند تا با هوشمندی از زیر بار خوردن برچسب سرقت ادبی بگریزید.

انواع سرقت ادبی در ادامه معرفی شده‌اند:

• سرقت ادبی مستقیم؛ یعنی کپی-پِيست‌کردن مطالب و محتوای دیگران در مقاله خود؛
• سرقت ادبی ایده‌ها؛‌ استفاده از ایده علمی دیگران برای پژوهش و تحقیق و نگارش مقاله درباره آن؛
• سرقت نظرات؛ استفاده از نظرات و ایده‌های دیگران در بخشی از مقاله بدون قیدکردن نام آنها و استناددهی به آثارشان؛
• پرداخت هزینه به دیگران برای نگارش مقالات؛‌ گاهی‌‌اوقات، بعضی از افراد با پرداخت هزینه به دیگران از آنها می‌خواهند که دست به نگارش مقاله‌ای برایشان بزنند. شاید فرد نویسنده از پایه، کاری جدید بنویسد که پیش‌تر از سوی هیچ محقق و نویسنده دیگران نگارش نشده است اما این کار هم نوعی سرقت ادبی عیان است؛
• سرقت ادبی از روی دست خود؛ استفاده از مطالب و محتوای پیشین تهیه‌شده خود در مقاله‌ای جدید بدون رعایت استناددهی و ذکر منابع هم می‌تواند سرقت ادبی باشد. ضمن اینکه بعضی از افراد، یک محتوا و مقاله را در چند بستر متفاوت عرضه می‌کنند که آن هم به‌طور آشکار، سرقت ادبی است؛
• و… .

حساسیت‌های مجلات علمی معتبر در بررسی میزان مجاز سرقت ادبی مقالات بسیار زیاد است. پس اگر خواهان فعالیت در دنیای نگارش مقالات علمی هستید و می‌خواهید دستاوردهایتان را به زبان مکتوب در میان نشریات بین‌المللی یا مجلات معتبر داخلی به چاپ برسانید باید حتما به مقوله سرقت ادبی دقت زیادی داشته باشید.

میزان مجاز سرقت ادبی چقدر است؟

اگر بخش‌های قبلی این مقاله را به‌خوبی مطالعه کرده باشید، حتما می‌دانید که دنیای سرقت ادبی بسیار وسیع است و گاهی به شکل ناخواسته هم اسیر اتهام سرقت خواهید شد. بنابراین، آگاهی از اینکه چه میزان از شباهت‌های یک متن و مقاله با متن و مقاله‌ای دیگر مجاز است، برایتان ضرورت دارد.

واقعیت این است که سرقت‌کردن به‌طور کلی، کاملا مذموم است. اما مجلات و بسترهای علمی پژوهشی با علم به اینکه گاهی، ذکر ایده‌ها و نقل‌قول‌های علمی پیشین در مقاله‌ای جدید ضروری است و امکان دارد که شبهه سرقت پیش آید، ارفاق‌هایی را در این زمینه در نظر می‌گیرند.

بنا به اینکه مقاله‌تان را به چه نشریه‌ای می‌فرستید، باید منتظر نگاه‌شان به مقوله سرقت ادبی باشید. یعنی اینکه چند درصد از تشابه در یک متن از سوی ویراستاران، مدیران و سردبیران مجله‌ای علمی و معتبر قابل‌قبول و مجاز باشد، قانون خاصی ندارد و در واقع، موضوعی است که هر نشریه برای خود تعیین می‌کند.

مثلا ممکن است که نشریه‌ای علمی وجود ۵ درصد تشابه محتویات یک مقاله با مقالات دیگر را مجاز بداند. اما نشریه‌ای دیگر تا ۲۰ درصد تشابه را هم میزان مجاز سرقت ادبی نداند.

البته نمی‌توان میزان مجاز سرقت ادبی را با اعداد و ارقام مشخص کرد. مثلا ۵درصد کوچک‌تر از ۲۰ درصد است. خب! شاید به نظر آید که مقاله‌ای با ۵ درصد شباهت به مقاله‌ای دیگر دارای جرم و سرقت ادبی اندک‌تری نسبت به مقاله‌ای با ۲۰درصد تشابه است.

اما ماجرا از این قرار است که اعداد و ارقام در اینجا چندان راه‌گشا نیستند. شاید آن تشابه ۵درصدی از عمق بیشتری برخوردار است. مثلا کپی‌-پیست‌کردن بخشی از نوشته مقاله‌ای دیگر که موجب شکل‌گیری تشابه ۵درصدی یک مقاله می‌شود، اصلا قابل‌قبول نخواهد بود و باعث ریجکت‌شدن مقاله خواهد شد. حال آنکه شاید، تشابه ۲۰ درصدی محتویات یک مقاله با مقاله‌ای دیگر، با بازگرداندن مقاله به صاحب اثر از سوی ویراستاران و ویرایش کار جبران شود. مثلا شاید این ۲۰درصد تشابه با استناددهی درست به مقالات دیگر و ذکر صحیح منابع و مراجع رفع شود.

بسیاری از مجلات معتبر بین‌المللی در سطح isi از نرم‌افزارهایی برای بررسی سرقت ادبی بهره می‌برند اما در این مورد شناخت مجلات نامعتبر و معتبر بسیار مهم است. آي‌تنتیکیت (iThenticate) نمونه‌ای از این نرم‌افزارهاست که می‌تواند درصد تشابه محتویات مقالات را با مقالات دیگر بسنجد و مشخص کند.

نرم‌افزار مذکور می‌تواند بنا به پایگاه داده قوی و وسیعی که در خود دارد و در آن تقریبا تمام مقالات علمی منتشرشده در مجلات معتبر بین‌المللی وجود دارند به شما درباره شباهت‌های موجود در یک مقاله با مقالات دیگر بگوید.

این نرم‌افزار هم به صورت درصدی و ماشین‌وار از شباهت‌ها خواهد گفت. بنابراین، لازم است تا ویراستاران و داوران مجلات معتبر بعد از استفاده از چنین برنامه‌ای، حتما نگاه شخصی و حرفه‌ای خود را هم برای بررسی هر اثر اعمال کنند.

نحوه رفع سرقت ادبی چگونه است؟

برای اینکه اسیر اتهام سرقت ادبی نشوید، باید تلاشتان را به‌کار بگیرید تا از روش‌های مختلف رفع سرقت ادبی مطلع باشید. از ساده‌ترین کارهایی که برای رفع سرقت ادبی می‌توانید انجام بدهید، توجه به ارجاع‌دهی مقالات است.

یعنی چه؟ زمانی که از دستاوردها و نتایج مقالات و تحقیقات پیشین برای پیش‌برد کارتان بهره می‌برید باید به آنها ارجاع بدهید. روش‌های مختلف و استانداردی برای ارجاع‌دهی وجود دارد که بنا به نشریه‌ای که برای ارسال مقاله‌تان در نظر می‌گیرید باید از آنها استفاده کنید. مثلا ارجاع‌دهی  APAیا MLA   از روش‌هایی هستند که باید بلد باشید.

ذکر منابع و مآخذ هم می‌تواند در رفع سرقت ادبی به شما کمک کند. اگر منابع و مراجعی که در متن مقاله استفاده می‌کنید به‌درستی در انتهای کار عنوان شوند، دیگر برچسب سرقت به شما نمی‌خورد. پس حتما به دستورات هر مجله علمی برای رعایت استانداردهایشان در زمینه ذکر منابع و مآخذ برای مشخص کردن میزان مجاز سرقت ادبی توجه داشته باشید.

آوردن نقل‌قول از مقالات دیگر در متن‌تان هم مجاز است. اما این روش رفع سرقت ادبی معمولا از سوی بسیاری از نشریات پذیرفتنی نیست و حکم پلاجیاریسم را دارد. پس بهتر است در صورت استفاده از این روش برای رفع سرقت ادبی از تکنیک پارافریز استفاده کنید. منظور از پارافریز یا بازنویسی چیست؟ اجازه بدهید به این مقوله در بخش بعدی بپردازیم. هم‌چنان با ما همراه باشید: