نمونه‌گیری خوشه‌ای چیست ؟

نمونه‌گیری خوشه‌ای Cluster sampling یک روش نمونه‌گیری احتمالی از جوامع ناهمگن است که امکان تشکیل طبقه‌های همگن ندارند. منظور از یک جامعه ناهمگن یک جامعه آماری گسترده است که عناصر آن به صورتی پراکنده موجود هستند. اگر بتوان اعضای این جامعه را به طبقات مختلف تقسیم کرد از نمونه‌گیری طبقه‌ای (چینه‌ای) استفاده می‌شود. اما اگر امکان تشکیل طبقات وجود نداشته باشد باید از خوشه‌بندی استفاده کرد.

در صورتی که فهرست کامل افراد جامعه مورد مطالعه در دسترس نباشد می‌توان افراد جامعه را در دسته هایی خوشه‌بندی کرد. سپس از میان خوشه‌ها به تصادف نمونه‌گیری به عمل آورده و تمام حجم خوشه سرشماری می‌شود. برای این منظور فهرستی از این خوشه‌ها تهیه می‌شود و از آن به عنوان چارچوب نمونه‌گیری استفاده می‌شود.

کاربرد نمونه‌گیری خوشه‌ای

روش نمونه‌گیری خوشه‌ای یکی از روش‌های نمونه‌گیری است که به دو دلیل عمده زیر به کار می‌رود:

• صرفه‌جویی در زمان و هزینه
• نبود چارچوب نمونه‌گیری

نمونه‌گیری خوشه‌ای در صورتی کارآمدتر از نمونه‌گیری تصادفی ساده است که چارچوب نمونه‌گیری (فهرست کامل افراد جامعه) در دسترس نباشد. در واقع وقتی هزینه ساخت چارچوب نمونه‌گیری از واحدها (فهرست واحدها) زیاد باشد یا چارچوبی از آن‌ها در دست نباشد، این روش به کار می‌رود.

هر چه حجم خوشه‌ها افزایش یابد و تشابه افراد آن از نظر صفت متغیر مورد بررسی بیشتر باشد، دقت نمونه‌گیری خوشه‌ای کمتر می‌شود.

تفاوت نمونه‌گیری خوشه‌ای با نمونه‌گیری طبقه‌ای

تفاوت اصلی این دو روش در مفهوم خوشه Cluster و طبقه Strata است:

طبقه Strata شامل مجموعه‌ای از عناصر یک جامعه ناهمگن است که با هم مشابه و با سایر طبقات متفاوت است. برای مثال دوایر تولید، بازاریابی و مالی طبقات مختلف کارکنان یک سازمان هستند. مدیران عالی، میانی و اجرایی طبقات مختلف مدیران یک سازمان هستند.

خوشه Cluster شامل مجموعه‌ای از عناصر یک جامعه ناهمگن است که شباهت زیادی با سایر خوشه‌ها دارد. برای مثال شهروندان یک منطقه از تهران را می‌توان در خوشه‌های مختلفی از آن منطقه تقسیم و به صورت تصادفی انتخاب کرد.

در نمونه‌گیری طبقه‌ای از هر طبقه تعدادی را به عنوان نمونه انتخاب می‌کنیم در صورتی که در روش خوشه‌ای، نمونه از تعدادی از خوشه‌ها انتخاب می‌شود.

دقت نمونه‌گیری طبقه‌ای در ارتباط مستقیم با همگنی درون طبقات و نا همگنی بین طبقات است. اما دقت نمونه‌گیری خوشه‌ای با ناهمگنی درون خوشه‌ها و همگنی بین خوشه‌ها ارتباط مستقیم دارد.

مثال انتخاب روش نمونه‌‌گیری

مشتریان یک محصول را با چه روشی می‌توان نمونه‌گیری کرد؟

اگر مشتریان یک محصول مصرفی مدنظر باشد می‌توان شهر را به چهار خوشه شمال، جنوب، شرق و غرب تقسیم کرد. سپس از هر خوشه به صورت تصادفی اقدام به نمونه‌گیری نمود.

اگر مشتریان یک محصول لوکس مدنظر باشد می‌توان شهر را به سه طبقه بالای شهر، مرکز و پایین شهر تقسیم کرد. سپس از هر طبق به صورت تصادفی اقدام به نمونه‌گیری نمود.

برای نمونه‌گیری از کارکنان بانک‌ها چه باید کرد؟

اگر جامعه آماری کارمندان صنعت بانکداری باشد هر شعبه بانکی یک خوشه است. اعضای این خوشه شامل کارکنانی است که تفاوت چندانی با سایر خوشه‌ها ندارند. چند خوشه انتخاب و از هر خوشه تعدادی کارمند به تصادف انتخاب می‌شود.

نتیجه‌گیری

نمونه‌گیری خوشه‌ای یک روش نمونه‌گیری احتمالی است که برای جوامع ناهمگن و بزرگ به کار می‌رود. با استفاده از مفهوم خوشه‌بندی جامعه به خوشه‌های مختلف تقسیم می‌شود. سپس به صورت تصادفی براساس نسبت هر خوشه به کل جامعه، افراد یا عناصری انتخاب می‌شود. این روش به طور مرسوم به تنهایی کاربرد ندارد و در نهایت با ترکیبی از روش‌های دیگر نمونه‌گیری همراه است.